|
تمدن برای پیشرفت و توانمندي انسان امکانات بالقوهي فراوانی دارد، اما آیا انسان برای دستیابی صحیح به دانش موجود و تقسیم صحیح منابع و سهیم نمودن تمام افراد در تعالی بشریت آموزش لازم دریافت کرده است؟ آیا نظام آموزشی موجود، به گونه ای هست که منجر به جذب دانش سودمند، قابلیت تعقل، مهارت ها و ارزش ها گردد؟
در قرن21، برای رسیدن به توسعهي پایدار به تفکرات جدید، روش های آموزشی متنوع، رويكردهاي آموزشی نو و دیدگاهی متفاوت نسبت به علم و فرهنگ نیاز داریم. تنها آموزشي مناسب است که بتواند دنیایی امن و سالم را ايجاد و تضمین نموده و درکنار پیشرفتهای عظیم علمی، صنعتی و اجتماعی، همکاری های بین المللی را جهت دستیابی به توسعهي پایدار جهانی تشویق كند. برای دسترسی به توسعهي پایدار نیاز به آموزش تفکر انتقادی است.
ذکر ویژگیهای معلمین در قرن 21 به منزلهي این نیست که تا کنون معلمین دارای این ویژگی ها و صفات نبوده اند، ولی از آنجایی که قرن بیست و یکم، قرن اطلاعات، ابتکار، مهارت و سرعت می باشد، بنابراین ویژگی های معلم نيز در این قرن بايد افزون تراز قبل بر اساس این اصول باشد و به آنها توجه بیشتری مبذول گردد.
الف) اطلاعات:
ویژگی معلم، بالا بردن اطلاعات و به روز کردن آن است. در بحث اطلاعات «برنامهي «ICT» فناوری اطلاعات» جایگاه ویژه ای دارد که به آن می پردازیم.
1ـ آشنایی با فناوری آموزشی: برای کسب موفقیت در قرن بیست و یکم، معلمان باید دانش آموزانی تربیت کنند که فراگيران مادام العمر باشند و این میسر نمیشود مگر این که فرایند یادگیری، مبتنی بر انتقال صرف دانش تغییر پذیرد. بنابراین معلمان باید با استفاده از کامپیوتر و اینترنت و کاربرد آنها در تدریس، واقف باشند و دانش آموزان را نیز به این امر ترغیب کنند.
فناوری اطلاعات به ما می گوید: آن چه که تا دیروز درست بوده امروز ممکن است نادرست و حتی گمراه کننده باشد، بنابراین معلمان با استفاده از این تکنیک ها باید معلمانی محقق و پژوهشگر باشند و از دانش آموزان پرسش گر امروز، پژوهشگران فردا را تربیت کنند
2ـ بالا بردن اطلاعات عمومی: معلم قرن بیست و یکم بايد در همه ی زمینه ها اطلاعات خود را بالا ببرد نه فقط در زمینه ی رشته ی تدریسش، چرا که بسیاری از علوم به هم وابسته اند. اصطلاحات رایج روز را بشناسد، امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی جامعهي خود را بداند و در نهایت به علم روان شناسی آگاه باشد چرا که یک معلم پیش از معلم بودن خود باید یک روان شناس آگاه و خبره باشد.
3ـ تدریس نوین: استفاده از روش تدریس فعال و همگام با روز. روش هایی که به تدریس معلم ویژگی خاصي میبخشد، عبارتند از : روش همیاری، روش تدریس فعال، روش بارش مغزی، روش ایفای نقش، روش نمایشی، روش بحث گروهی، روش حل مسئله، روش استقرایی، روش اکتشافی. ... تمامی این روش ها را می شناسد و می داند که هر یک را در چه درسی و در چه کلاسی به کار گیرد و به تعبیری تدریس او مبتنی بر استانداردها است و تدریس بر اساس استاندارد، بهبود فرایند کار در آموزش و پرورش است.
4 ـ آشنایی با اصول روانشناسی تربیتی: از آنجائی که معلم در طول تدریس خود نیاز به ارتباط متقابل دارد، بنابراین باید مخاطبان خود را شناسایی کند و بداند در چه شرایطی زندگی می کنند و تا حدی از خانوادهي آنها نيز مطلع باشد. در این صورت می تواند پیامهای یاددهی خود را شفافتر و آسانتر منتقل سازد.
5 ـ داشتن طرح درس : معلم، باید زمان تدریس خود را حساب کند.کتاب مورد تدریس را با طرح درس سالانه، بودجه بندی کند. معلم بايد طرح درس روزانه داشته باشد. اطلاعاتی کافی و جامع دربارهي مراحل طرح درس نویسی داشته باشد، ارزشیابی تشخیصی،تکمیلی و پایانی را بداند و در مراحل تدریس خود به کار بندد. هدف های جزئی و کلی و هدف های رفتاری را شناسایی کند. حیطه های آموزشی (دانش، درک و فهم، کاربرد ترکیب، قضاوت) را بداند و در طراحي سؤالات و ارزشیابیهای مستمر خود که در طرح سالانه نظر گرفته است اعمال نماید.
ب) ابتکار
دومین ویژگی قرن بیست و یکم، قرن ابتکار است که در این زمینه، معلم باید دارای ویژگی های زیر باشد:
1ـ خلاقيت: معلم قرن بیست و یکم خلاق است، دست به شیوه های جدید می زند و دانش آموزان را نیز خلاق بار می آورد. هر اندازه دانش آموز از نظر اطلاعات، غنی تر باشد، انگیزه ی بروز خلاقیت که در نهاد او بالقوه وجود دارد زودتر به فعلیت می رسد و این صورت نمی پذیرد مگر این که ابتدا معلم و راهنما، آراسته به اين صفت باشد.
2ـ ایجاد دنیای پرسش در کلاس: معلم مبتکر کسی است که همیشه سؤالی برای مطرح کردن در کلاس داشته باشد و حس انگیزه ی کنجکاوی دانش آموزان را تحریک کند. آنان را به فعالیت و جنبش وا دارد. و عشق یادگیری فنون جدید را در آنها زنده کند.
3ـ ایجاد دنیای تخیل در کلاس: معلم مبتکر به تخیل دانش آموزان احترام می گذارد. یک انشای نو یا یک نقاشی غیر عادی را به مسخره نمی گیرد، بلكه از جنبه ی خلاقانه و مبتکرانه به آن می نگرد زیرا تخیل است که خلاقیت و ابتکار را به دنبال دارد.
4ـ واهمه نداشتن از شکست: معلم مبتکر در به کارگیری مسائل از هیچ گونه شکستی نمی هراسد بلکه قوی و استوار می ایستد، طرح های خلاق خود را آزمایش می کند و جواب و نتیجه را می گیرد و به همه منعکس می کند.
5 ـ خطرپذیری: معلم مبتکر در راه خود هر گونه خطری را می پذیرد اعم از خطرات مالی یا غیر مالی، زیرا به هدفش امیدوار و معتقد است.
6ـ شناخت تفاوت های فردی: معلم مبتکر به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه دارد . می داند به هر کدام چه مسئولیتی بدهد و در چه زمینه ای آنها را خلاق بار آورد و استعدادهای نهان آنان را در چه رشتهی تحصیلی بارور سازد.
ج) مهارت و سرعت
سومین ممیزهي قرن بیست و یکم، مهارت و سرعت است که معلم باید در این مقوله دارای ویژگیهای زیر باشد:
1ـ مهارت های فردی شامل: قدرت طرح ریزی مدل ذهنی، به کارگیری اصول منطقی در تدریس، قدرت تجزیه و تحلیل مسائل، قدرت تصمیم گیری و...
2ـ مهارت های ارتباطی: مهارت های ارتباطی معلم شامل ویژگی های: کنترل احساسات، فن بیان، به کار بردن شعر و امثله در تدریس، گزارش دهی صحیح و ... می باشد.
3ـ مهارت در تدریس: بیشترین تأثیر در اثر بخشی کار معلمان، مهارت در تدریس و اطلاع از دانش تدریس است و ارتباطی خاص بین دورهي کارآموزی و عملکرد معلمان وجود دارد، معلم قرن بیست و یکم باید با فنون جدید تدریس آشنا باشد و آنها را در تدریس خود به کار گیرد.
4ـ استفاده از وسایل کمک آموزشی (تکنولوژی آموزشی): یکی از مقوله هایی که به مهارت و سرعت تدریس معلم کمک می کند، به کار بردن وسایل کمک آموزشی در امر تدریس می باشد به ویژه در دورهي ابتدایي.
5ـ مهارت تفکر انتزاعی: معلمانی که تفکر انتزاعی بالایی دارند می توانند با نگرشهاي متفاوت به یک مسئله یا مشکل بنگرند( از دید خودشان، دانش آموزان، مشاوران، مدیران، اولیا و ...) بنابراین، می توانند راه حل های متفاوتی ارائه دهند و درباره ی مزایا و معایب هر برنامه فکرکرده و بهترین راه را انتخاب کنند و اگر نتایج پیش بینی شده، تحقق نیابد مشتاق هستند که برنامه را تغییر دهند. در هنگام برنامه ریزی ميتوانند مشکلات اضافی را حدس بزنند و قبل از بروز مشکل به طور منظم و اصولی از آن پیشگیری كنند؛ مهارت تفکر انتزاعی باعث می شود معلمان در امر یاددهی موفق تر باشند.
6ـ مهارت تجزیه و تحلیل مسائل: این معلمان سطح تفکر انتزاعی فوق العاده بالایی دارند. در حوزهي کلامی از هوش زیادی بهره مندند، سرشار از اندیشههای عالی هستند. دربارهي موضوعات گوناگون به روشنی بحث می کنند و می دانند انجام چه کارهایی لازم است و انجام چه کارهایی ضرورت و اهمیت ندارد.
نکتهي قابل ذکر اين است که هر چند در قرن بیست و یکم، تحولات جهانی و واژهي سرعت اطلاعات ابتکارات، مفاهیم کلیدی و خاص را دارا می باشند اما ویژگی های معلم در فرهنگ دینی ما همیشه جای خود را به گونهاي حفظ كرده که در کنار ویژگیهای قبلی اهمیت فراوان و به سزایی دارد چرا که هدف از تعلیم و تربیت فراگیران، تنها در زمینه ی علم نیست بلکه تربیت و پرورش دینی و رشد خصوصیات اخلاقی نيز بسیار مهم است که در این جا به ویژگی های اخلاقی معلم در قرن بیست و یکم می پردازیم.
د) ویژگی های اخلاقی
1ـ نشاط و شادابی: معلم باید به هنگام ورود به کلاس، همهي مشکلات زندگی خود نظير: تورم، بيماري، گراني، كمبود و ... را که ناشی از تغییر و تحولات جامعهاش می باشد کنار گذارده و با روحیهي شاداب و پرنشاط قدم درکلاس نهد. اگر كسالت و افسردگی بر او غلبه کند، به طور حتم به دانش آموزان نیز منتقل میشود وکاری که در آن روحیهي شاد نقش نداشته باشد پیش نمی رود.
2ـ آراستگی ظاهر: هر چند در قرن بیست و یکم سرعت، اهمیت ویژه ای می یابد و فرصت به حداقل می رسد اما معلم باید فرصت رسیدن به ظاهر را به خود بدهد و با ظاهری آراسته وارد کلاس شود . رسول اکرم (ص) قبل از خروج از منزل، مقابل آئینه می رفتند و ظاهر خود را مرتب می کردند و در جواب این سؤال که چرا تا این اندازه به این موضوع اهمیت می دهید؟ می فرمودند: نمی خواهم باعث غیبت مردم شوم. معلم باید از رسول اکرم (ص) که الگو و اسوهي اخلاق است درس بیاموزد.
3ـ شخصیت دادن به دیگران: معلم موفق در قرن بیست و یکم، کسی است که علاوه بر این که خود متشخص است برای دیگران اعم از دانش آموزان یا همکاران ارزش و شخصیت قائل است و نباید با سخنان کنایه آمیز دیگران را برنجاند، بلکه باید راهنمای افراد در راه یابی به موفقیت ها باشد. دیگران را تحقیر و در جمع سرزنش نکند« ویل لکل همزه لمزه» زیرا باعث عقده و کینه در وجود شخص می شود و آتش انتقام را شعله ور می سازد.
4ـ تعهد در کار: اگر معلم همگام با جامعه پیشرفت کرد و بر تمامی زوایای علوم و فنون جدید دست یافت اما به خصلت تعهد آراسته نگشت، جز زیان و خسران برای جامعه اش ارمغان دیگری نخواهد آورد. تعهد کاری موجب درست استفاده کردن از اطلاعات علمی می شود و راه به کارگیری صحیح آن را به معلم مینمایاند و گرنه علم در خدمت نسل کشی و تباهی جوامع قرار ميگيرد. (همان طور که این وضعیت در غرب حاکم است.)
5ـ وظیفه شناسی: معلم قرن بیست و یکم، دارای حس وظیفه شناسی است. به بهانه های مختلف از زير بار مسئوليت نمیگریزد، در کار تأخیر ندارد، در کلاس درسش اتلاف وقت نمی کند، در برنامهاش کم کاری مفهوم ندارد (حتی گاهی بیش از وظیفه نیز کار انجام می دهد و ایثار می کند)، به کار فقط از جنبه ی مالی و سود مادی نمی نگرد و در حین انجام وظیفه، از ديگران انتظار تعریف، تمجید یا پاداش و تشویق خاص و ... ندارد.
6ـ نگرش و بینش صحیح: معلم قرن بیست و یکم، از مسائل نگرشی درست و مثبت دارد. مسائل جدید و نوآوری ها را با دید مثبت می نگرد و اين نگرش، روحیهي رقابت جویی را در او تقویت می کند نه این که کاستی های او را به رخش کشد. در تجزیه و تحلیل این نوآوری ها قوی و قدرتمند است و آنها را مغتنم میشمارد و به خوبی استفاده می کند. (درحقیقت تقدم منافع جامعه نسبت به منافع خود).
نتیجهي پاياني:
تحول اساسی و پایدار هر جامعه در گرو دگرگوني نظام تعلیم و تربیت آن جامعه است و محور اصلی تحول و توسعه ی نظام تعلیم و تربیت بهبود کیفیت کار معلم، شناخت و ویژگی های او میباشد.
معلمان به عنوان پایه گذاران اندیشه های علمی مبلغان ارزش ها و مسؤلیت های اجتماعی به کودکان ما می باشند و حرف اول را در تربیت منابع انسانی میزنند و هیچ حرفه ای مانند شغل معلمی، در جوامع تأثيري ندارد. طرفداران و مبلغان تحول و توسعه در جوامع باید بیش از هر کس، حامیان واقعی معلمان باشند. سیاست گزاران آموزش و پرورش با در نظر گرفتن حقوق و مزایای شغلی ویژه برای معلمان مدارس و یا ارج نهادن به مدرک تحصیلی و تخصص و تعهد آنها دغدغه های زندگی را برای آنان کاهش دهند؛ زیرا معلم یک هدیهي الهی است و بسیاری از بزرگان فرهنگ ما و دیگر فرهنگها نظیر: پیاژه، اریکسون، مرحوم باغچه بان، شهید رجایی، باهنر ، مفتح و... افتخارشان این بوده که سال های پربرکت عمر خود را در مدارس طی کرده اند. از طرفی معلمان باید بدانند در چه شرايطي از تحول جهانی زندگی می کنند .فکر و عمل و توان خود را محدود به مرزهای جغرافیایی خود نکنند. از قدرت ابتکار، خلاقیت و مهارت برخوردار باشند و فعالیت های خود را محدود به چند کتاب یا جزوه که در مراکز تربیت معلم یا در طول کار خود با آن آشنا شده اند نکنند. زیرا که دنیای پیچیده و متحول امروز مستلزم یادگیری مداوم و فرزند زمان خود بودن و فعالیت، حساسیت و خلاقیت است و به گفتهي آلبرت انیشتن افراد انسانی را نباید همچون ابزارهایی بی جان در نظر گرفت بلکه بايد جوانان را به مثابه ی شخصیت های متعادل و موزون به جامعه تحویل داد.
به نقل از نشريه نگاه وزارت آموزش و پرورش هفته اول مرداد١٣٨٧ | 
سلام